SES
*Bir denge noktasından hareket ileri-geri olabileceği gibi aşağı yukarıda olabilir.
*Belirli bir hareketin belirli bir sürede tekrarlanmasına salınım denir.
*Salınım hareketi yapan cismin hareketi sırasında denge noktasından olan en büyük uzaklığına salınım hareketinin genliği denir.
*Salınım hareketi yapan bir cismin birim zamanda yaptığı salınım sayısına frekans denir.Frekans için kullanılan birim Hertz dir. Kısaca Hz ile gösterilir.Örneğin frekansı 15 Hz olan bir cisim bir saniyede 15 salınım hareketi yapıyor demektir.
* Ses bir ortamda dalgalar halinde yayılır.
*Ses=Titreşim
*Sesin yayılabilmesi için maddesel ortama ihtiyaç vardır. örneğin uzay boşluğunda ses yayılmaz.
*Ses dalgalarının genliği ne kadar büyükse ses o kadar şiddetlidir.
*Cismin titreşim enerjisi ne kadar büyükse titreşimin genliği o kadar büyük olur.
*Sesin şiddeti genliğiyle ilgilidir. Genliği büyük sesler daha şiddetlidir.
*Uzun tel kalın tele göre daha kalın ses çıkarır.
*Sesin ince ya da kalın olması sesin yüksekliği olarak adlandırılır.Ses ne kadar inceyse o kadar yüksek olduğu söylenir.
*Sesin ince ya da kalın duyulmasına neden olan özellik ses dalgalarına ait frekanstır. Sesin frekansı ne kadar büyükse ses o kadar ince duyulur. Sesin frekansı ne kadar küçükse o kadar kalın duyulur.
*Yüksek frekanslı ince seslere tiz ses düşük frekanslı kalın seslere pes ses denir.
*Sesin şiddetine gürlük ya da sesin düzeyi de denir.
*Sesin frekansı titreşen cismin türüne bağlıdır.
*Tellerin boyları,gerginlikleri ve yapıldıkları maddelerin cinsi telden gelen sesin frekansını etkiler.
*Gergin telden daha tiz(ince) ses çıkar.
*Kalın telden daha pes ses yani kalın ses elde edilir.
*Kısa telden daha tiz ses çıkar.
*Üflemeli müzik aletlerinden elde edilen ses havanın yol aldığı kanalla ilgilidir. Kanal ne kadar uzun olursa elde edilen ses o kadar kalın olur.
*Ses dalgalar halinde yayılan bir enerji türüdür.
*Sesin havadaki hızı 340m/s dir. Işığın havadaki hızı ise 300.000.000 m/s dir.
*Ses en hızlı katılarda en yavaş ise gazlarda yayılır.
*Sıcaklık arttıkça sesin hızı da artar.
Çok Alçak Frekanslı ses(Infrasonic)
Sesberi ya da infrasound olarak nitelendirilen ses frekansları, 20 Hz den az olurlar. Böylece insan kulağının duyamayacağı kadar düşük, fakat hava basıncı değişiklikleriyle oluşan ses dalga frekanslarından daha yüksektirler.
İnsan kulağının teorik olarak 20 Hz ile 20000 Hz arasını duyduğu söylense de, en iyi 250 Hz ve 3000 Hz arasındaki konuşma frekansı bölgesini duyar. Hayvanlar, insanların duyamadığı ses frekanslarını bile algılayabilirler. Örneğin fillerin ayağında çok alçak frekansları algılayan doğal alıcılar vardır.
Çok Yüksek Frekanslı Ses (Ultrasonic)
Sesöte ya da ultra sound, insan kulağının duyamayacağı çok yüksek frekanstaki seslere verilen addır. Frekansı 20.000 Hz'in üstündedir.
Hayvanlar 20.000 HZ den yukarisini duyabilirler. Francis Galton (1822-1911) köpeklerin bu özelliğinden yararlanarak Galton Köpek Düdüğünü tasarlamıştır. Sadece köpeklerin duyabileceği frekanslardaki sesleri veren bu düdük köpek terbiyeciliğinde ve istenmeyen köpeklerin uzak tutulmasında kullanılmaktadır. Frekansı 16000 ile 22000 Hz arasındadır.Bu kadar yüksek ses duymayı yitirebilir.
İşitme Olayı ve Ses Düzeyi İlişkisi
|
Ses kaynakları tarafından üretilen seslerin duyulup duyulmaması, gürültü oluşturup oluşturmadığı veya işitme sağlığına zarar verip vermediği, ses şiddetinin miktarına yani ses düzeyine bakılarak belirlenir.
Ses düzeyi fazla olan bir sesin frekansı küçük ya da büyük olabilir. (Gök gürültüsünün frekansı 50 Hz, arının çıkardığı sesin frekansı 1000 Hz dir). Sesin şiddeti, sesin frekansına göre değil, ses dalgalarının genliğine yani ses düzeyine göre belirlenir.
Ses düzeyi birimi desibeldir, dB ile gösterilir ve desibelmetre denilen ölçü aleti ile ölçülür. Desibel ölçeği, ses düzeyini gösteren bir ölçü birimidir. Desibel ölçeğinde 0 noktası, normal bir insanın duyabileceği en düşük ses düzeyini gösterir. Bir insanın duyabileceği en düşük ses düzeyine işitme eşiği denir. Desibel ölçeğindeki her 10 dB’lik artış, ses şiddetinin 10 kat daha fazla artması anlamına gelir. (Desibel ölçeğindeki 20 dB’lik artış, ses şiddetinin 10x10 = 100 kat daha fazla artması anlamına gelir).
İnsanlar yaşlandıkça işittikleri ses yüksekliklerinin aralığı azalır.
Şiddetli sesler insan sağlığına zarar verir. Şiddetli sesler;
• Uyumayı ve düşünmeyi zorlaştırır.
• Stres yapar ve sinirliliği arttırır.
• İşitme kaybına neden olabilir.
• (Ses şiddeti her ortamda insanı rahatsız etmeyebilir. Musluktan akan damla sesi gündüz rahatsız etmez fakat gece rahatsız eder).
Sesin Tınısı
|
Aynı sesin çeşitli müzik aletlerinden çıktığı zaman gösterdiği farklılığa sesin tınısı denir. Tını, sesin farklılığını ifade eder ve ses kaynağının cinsini belirlemeye yarayan ses özelliğidir.
Aynı notayı çalan farklı müzik aletlerinin ürettiği ses dalgalarının frekansları aynıdır. Fakat ses kaynakları farklı olduğu için yani müzik aletlerinde ses üretmek için farklı malzemeler kullanıldığı için sesler farklı olarak algılanır.
 |
|
NOT : 1- Kadınların ses telleri kısa olduğu için ses frekansları büyük ve sesleri incedir. Çünkü
telin boyu kısaldıkça frekansı artar. Erkeklerin ses telleri uzun olduğundan ses frekansları düşük yani sesleri kalındır.
2- Gücü, bir halden diğerine dönüştüren cihazlara transducer (dönüştürücü) denir. Mikrofon ve kuartz kristal gibi, seramik ve magnetik fonograf pikaplar, ses dönüştürücülerine örnektir. Bazı dönüştürücüler, ultrasonik dalgalar yaratabilirler. Böyle cihazlar, ultrasonik temizleyicilerde ve sualtı denizciliğinde kullanılır.
3- Ultrasonik dalgalar, bir kuartz kristaline, alternatif elektrik alanın uygulanmasıyla elde edilebilir.
Sesin Yüksekliğinin ve Frekansının Bağlı Olduğu Faktörler
|
Ses kaynağından çıkan sesin yüksekliği, sesin frekansına, ses frekansı da ses kaynağı olarak kullanılan telin boyuna, kalınlığına (kesitine), gerginliğine ve cinsine bağlıdır.
1-) Telin Kalınlığı (Kesit Alanı) :
Kalınlıkları farklı, diğer özellikleri aynı olan iki telin frekansları, yükseklikleri ve incelikleri telin kalınlığı ile ters orantılıdır.
▪ İnce telin frekansı yani yüksekliği fazladır ve daha ince ses çıkartır.
▪ Kalın telin frekansı yani yüksekliği azdır ve daha kalın ses çıkartır.
▪ A telinin çıkardığı sesin frekansı yani yüksekliği yani inceliği fazladır.
▪ (Kalınlık arttıkça, teli titreştirmek için uygulanan kuvvet sayesinde teli oluşturan taneciklere aktarılan enerji daha fazla taneciğin titreşmesine neden olduğu için enerjinin yayılma hızı yani frekans azalır).
2-) Telin Uzunluğu :
Uzunlukları farklı, diğer özellikleri aynı olan iki telin frekansları, yükseklikleri ve incelikleri telin uzunluğu ile ters orantılıdır.
▪ Kısa telin frekansı yani yüksekliği fazladır ve daha ince ses çıkartır.
▪ Uzun telin frekansı yani yüksekliği azdır ve daha kalın ses çıkartır.
▪ A telinin çıkardığı sesin frekansı yani yüksekliği yani inceliği fazladır.
▪ (Uzunluk arttıkça, teli titreştirmek için uygulanan kuvvet sayesinde teli oluşturan taneciklere aktarılan enerji daha fazla taneciğin titreşmesine neden olduğu için enerjinin yayılma hızı yani frekans azalır).
3-) Telin Gerginliği :
Gerginlikleri farklı, diğer özellikleri aynı olan iki telin frekansları, yükseklikleri ve incelikleri telin gerginliği ile doğru orantılıdır.
▪ Gergin telin frekansı yani yüksekliği fazladır ve daha ince ses çıkartır.
▪ Az gergin telin frekansı yani yüksekliği azdır ve daha kalın ses çıkartır.
▪ A telinin çıkardığı sesin frekansı yani yüksekliği yani inceliği fazladır.
▪ (Gerginlik arttıkça, teli titreştirmek için uygulanan kuvvet sayesinde teli oluşturan taneciklere aktarılan enerji daha hızlı diğer taneciklere aktarılır ve daha fazla taneciğin titreşmesine neden olduğu için enerjinin yayılma hızı yani frekans artar).
4-) Telin Cinsi :
Cinsleri farklı, diğer özellikleri aynı olan iki telin frekansları, yükseklikleri ve incelikleri farklıdır.
▪ (Telin cinsi değiştiğinde taneciklerin arasındaki boşluk miktarı değişeceğinden, teli titreştirmek için uygulanan kuvvet sayesinde teli oluşturan taneciklere aktarılan enerji farklı hızlarda yayılır ve frekans farklı olur).
Sesin Yüksekliği (Kalın–İnce Sesler)
|
İnce sesi kalın sesten ayıran özelliğe sesin yüksekliği veya ses perdesi denir.
Ses kaynağının 1 saniyede ürettiği dalga sayısına veya ses kaynağının 1 sn’deki titreşim sayısına frekans denir.
Sesin yüksekliği, ses kaynağının titreşim hızına yani frekansına bağlıdır ve doğru orantılıdır.
• Ses kaynaklarının frekansı yani titreşim hızı arttığı zaman sesin yüksekliği artar ve ses ince (tiz) çıkar. Frekansı yani yüksekliği fazla olan sese ince ses denir.
• Ses kaynaklarının frekansı yani titreşim hızı azaldığı zaman sesin yüksekliği azalır ve ses kalın (pes) çıkar. Frekansı yani yüksekliği az olan sese kalın ses denir.
Frekans birimi hertz (Hz) dir ve frekans, dalga boyu ile ters orantılıdır. Dalga boyu arttıkça frekans azalır, dalga boyu azaldıkça frekans artar.
Çevrede bulunan ses kaynaklarının ürettiği ses dalgalarının yüksekliği yani incelik ya da kalınlığı, sesin frekansına bakılarak belirlenir. (Saniyede 300 kez titreşen telin çıkardığı ses, 200 kez titreşen telin çıkardığı sesten daha incedir).
Verilen ses dalgalarının her üç durumda da genlikleri yani ses şiddetleri yani enerjileri aynı olmasına rağmen dalga boyları ve frekansları farklı olduğu için yükseklikleri yani incelik ve kalınlıkları birbirinden farklıdır.
Dalga Boyları : 3. Durum > 2. Durum > 1. Durum
Frekansları ; 1. Durum > 2. Durum > 3. Durum
Yükseklikleri ; 1. Durum > 2. Durum > 3. Durum
İncelikleri ; 1. Durum > 2. Durum > 3. Durum
Kalınlıkları ; 3. Durum > 2. Durum > 1. Durum
|
|
Sesin Şiddeti (Şiddetli–Zayıf Sesler)
|
Sesin zayıf veya kuvvetli olmasına (uzaktan veya yakından duyulabilme özelliğine) sesin şiddeti veya gürlük denir. Ses şiddeti, sesin şiddetli veya zayıf işitilmesini (uzaktan veya yakından duyulabilmesini) sağlar.
Sesin şiddeti, ses dalgalarının enerjisine ve genliğine bağlı olup bunlarla doğru orantılıdır.
• Ses dalgalarının genliği arttıkça sesin enerjisi ve sesin şiddeti artar. Genliği fazla olan ses dalgalarının oluşturduğu sese şiddetli sesdenir.
• Ses dalgalarının genliği azaldıkça sesin enerjisi ve sesin şiddeti azalır. Genliği az olan ses dalgalarının oluşturduğu sese zayıf ses denir.
Ses şiddetinin ölçüsüne ses düzeyi denir ve ses düzeyi birimi desibel (dB) dir.
Çevrede bulunan ses kaynaklarının ürettiği ses dalgalarının şiddeti ses şiddetinin ölçüsüne yani ses düzeyine bakılarak belirlenir.
• Verilen ses dalgalarının her üç durumda da titreşim sayıları yani frekansları aynı olmasına rağmen genlikleri farklı olduğu için sahip oldukları enerji miktarları ve çıkardıkları ses şiddetleri farklıdır.
Genlikleri ; 3. Durum > 2. Durum > 1. Durum
Ses Enerjileri ; 3. Durum > 2. Durum > 1. Durum
Ses Şiddetleri ; 3. Durum > 2. Durum > 1. Durum
Ses Düzeyleri ; 3. Durum > 2. Durum > 1. Durum
a) Ses Düzeyi İle İlgili Özellikler :
1- İnsan kulağının işitebileceği en düşük ses düzeyine eşik şiddeti veya işitme eşiği denir. İnsanlar için eşik şiddeti düzeyi 0 dB’dir.
2- İnsan kulağı, 0–120 dB aralığındaki sesleri işitebilir.
3- Düzeyi 0–60 dB arasındaki sesler insan kulağını rahatsız etmez.
4- Düzeyi 60 dB’den fazla olan seslere gürültü denir. Gürültü, düzensiz frekanslı seslerdir.
5- Konuşma sesi düzeyi 30–60 dB’dir
6- Ses düzeyi 60–120 dB aralığındaki ortamlarda uzun süre kalma işitme sorunlarına yol açar.
7- Genelde ses düzeyi 120 dB üzerindeki sesler insan kulağına zarar verir.
b) Çeşitli Ses Kaynaklarının Ses Düzeyleri :
ÖRNEKLER :
1- Flütte yavaş üflenerek çıkartılan –si sesinin enerjisi, hızlı üflenerek çıkartılan –si sesinin enerjisinden az olduğu için daha az şiddetlidir ve genliği küçüktür.
2- Piyanoda –si sesine yavaş basıldığında az enerji aktarılır ve ses dalgalarının genliği küçük olduğu için ses şiddeti küçük olur. –si sesine güçlü basıldığında daha fazla enerji aktarılır ve ses dalgalarının genliği büyük olduğu için ses şiddeti artar.
3- Bir tel, aşağı veya yukarı doğru ne kadar fazla çekiliyorsa o teli çekmek için o kadar fazla enerji harcanır. Telin aşağı veya yukarı daha fazla çekildiğinde telin oluşturduğu ses dalgalarının genliği artar ve ses dalgalarının genliği arttığı için de sesin şiddeti artar.
4- Bir salıncak ne kadar büyük kuvvetle itilirse o kadar yükseğe çıkar ve çarptığı bir kişiye daha fazla zarar verir.
5- Uçak, otomobile göre, otomobil, motosiklete göre daha büyük genlikli yani daha şiddetli yani daha fazla enerjiye sahip ses üretir.
6- Gök gürültüsünün enerjisi fazla olduğu için gök gürültüsünün şiddeti, telefon sesinin şiddetinden daha fazladır.
7- Radyonun sesi kısılarak ya da açılarak çıkan ses dalgalarının genliği yani enerjisi yani şiddeti yani ses düzeyi değiştirilir.
Ses Yalıtımı Nasıl Yapılır?
|
Sesin yayılmasının önlenmesine ses yalıtımı denir. Ses yalıtımı yapılırken sesi geçirmeyen veya daha az geçiren yani sesi fazla soğuran yalıtım malzemeleri kullanılır. Aşırı gürültülü ortamlarda ses dalgalarının şiddeti fazla olduğu için bu ortamlar sağlık sorunlarına neden olur. Bu nedenle aşırı gürültülü ortamlarda yalıtım malzemelerinin kullanılması gürültüyü önler yani ses yalıtımı sağlar.
NOT :
1- Yan odadaki TV sesinin duyulması, sesin soğrulup iletilmesi nedeniyledir.
2- Kar yağdığında ortam daha sessiz olur. Bunun nedeni sesin kar tarafından soğrulmasıdır. Kar sayesinde sesin yansıması azalır. (Kar yokken asfalttan yansıyan ses etrafa yayılır. Kar varken kar sesi soğurduğu için yansıma azalır).
2- Sesin kontrol edilebilmesi için yansımasının, iletiminin ve soğrulmasının nasıl gerçekleştiğinin bilinmesi gerekir.
3- Binalar yapılırken ses yalıtımının sağlanması için duvarlar sıvanır ve duvarların arasına sesin soğrulmasını sağlayan ses yalıtım malzemeleri (köpük) konur.
4- Araba egzozlarındaki susturucular motor sesinin şiddetini azaltmak için kullanılır. Susturucularda art arda odacıklar yapılır veya sesi soğurcu maddeler kullanılır.
5- Ağaçlar, ortamdaki sesin soğrulmasını sağlar.
6- Odadaki eşyaların yumuşak ve pürüzlü yüzeye sahip olması sesi dağınık yansımaya uğrattığı için sesin daha fazla soğrulmasını sağlar.
7- Kapalı mekânlarda yankı oluşumunun engellenmesi için sesi yalıtan yalıtım malzemeleri kullanılmalıdır.
8- Sesin yansıma özelliğinden yararlanılarak maden yataklarının yeri belirlenebilir, deprem fayları belirlenebilir, deniz derinliği ölçülebilir.
9- Ses dalgaları kullanarak sudaki cisimlerin yerini ve derinliğini ayrıca denizlerin derinliklerini ölçmek için kullanılan cihaza sonar denir. Sonar cihazı ses dalgalarını gönderir ve ses dalgaları engele çarpıp yansıyarak tekrar cihaza ulaşır. Ses dalgalarının gönderildikten sonra tekrar geri gelmesi süresi hesaplanarak uzaklık ölçülebilir.
10- Ses ile ilgili çalışmalar çok eskilere dayanır.
• MÖ 500 yılında Yunan filozof ve bilim insanı Pisagor, titreşen yaylardan ortaya çıkan sesleri incelemiştir.
• M.Ö 400’de Yunan bilgin Arkides, bir cismin başka bir cisme çarpmasıyla ses elde edilebileceği fikrini ileri sürmüştür.
• MÖ 350 yılında Yunan filozof Aristoteles sesin, havanın hareketi ile kulaklarza ulaştığını öne sürmüştür.
• MÖ 425–221 yıllan arasında Çinliler, havadaki nemin telli çalgılardaki tellerin gerilimini etkilediğini gözlemleyerek tellerdeki gerilim ile çıkardıkları ses arasında bir ilişki olduğunu ileri sürmüşlerdir.
• Günümüzden yaklaşık 400 yıl önce İtalyan gök bilimci Galileo (Galib), ses dalgalarının frekansı ve incelik–kalınlık arasındaki ilişkiyi araştırmıştır.
• İtalyan elektrik mühendisi ve mucit Guglielmo Marconi (Guglelmo Markoni), 1901 yılında ilk defa okyanus ötesi kablosuz ses yayınını gerçekleştirmiştir.
Yankı Olayı Nasıl Gerçekleşir?
|
Ses dalgalarının sert bir yüzeye çarpıp kaynağına geri dönmesine yankı denir. Yankı olayının gerçekleştiğinin anlaşılabilmesi için ses kaynağı ile sesin çarptığı engel arasındaki uzaklık hava ortamında en az 17 m olmalıdır.
(Ses kaynağından yayılan ses dalgaları hem doğrudan hem de bir yüzeyde yansıma yani yankılanma sonucu kulağa gelir. Ses kaynağı ile yüzey arasındaki uzaklık 17 m’ den daha az olursa kaynaktan yayılıp kulağa gelen ses ile yankılanma yani yansıma sonucu kulağa gelen ses birbirinden ayırt edilemez).
NOT :
1- Yankı olayının gerçekleşmesi için kullanılan yüzeyin sert yüzey olması gerekir.
2- • İnsan kulağı 20 hertz lik frekanstaki sesleri algılayabilir.
• x = V.t = 340 . 1/20 = 17 m
ÖRNEKLER :
1- Aralarında 850 m uzaklık bulunan iki noktadan birinden gönderilen ses diğer noktaya kaç saniye sonra ulaşır?
x = 850 m
V = 340 m/sn
t = ? sn
sn
2- Dağın önünde duran kişi bağırdığında 4 saniye sonra kendi sesini tekrar duyuyorsa kişi ile dağ arasındaki uzaklık kaç m dir?
t = 4 sn
V = 340 m/sn
x = ? m
• Kişi kendi sesinin yankısını duyduğu için sesin aldığı yol kişi ile dağ arasındaki uzaklığın iki katı olur.
x = V . t = 340 . 2 = 680 m
Sesin Madde İle Etkileşimi
|
Ses kaynağından çıkan ses dalgaları bir engele çarptığında yani madde ile karşılaştığında ışıkta olduğu gibi maddeden yansıyabilir, madde tarafından soğrulabilir veya maddeden geçebilir.
Sesin Yansıması :
Ses kaynağından çıkan ses dalgalarının bir yüzeye çarpıp geldiği ortama geri dönmesine sesin yansıması denir. Seste ışık gibi yansıma özelliğine sahiptir. Sesin yansıması için kullanılan yüzeyin ışıkta olduğu gibi düzgün ve pürüzsüz olması gerekir. Fakat yansımanın olabilmesi için yüzeyin parlak olmasına gerek yoktur.
Sesin yansıması olayında, ışığın yansıması olayında olduğu gibi yansıma kanunları geçerlidir. (Yani yansıtıcı yüzeye gelen ses dalgası, yüzeyin normali ile eşit açı yapacak şekilde yansır. Yansıma olayında daima gelme açısı yansıma açısına eşittir).
Yansıma olayında ses kaynağından çıkan ses dalgalarının çarptığı yüzeyin düzgün veya pürüzlü olması, yüzeyden yansıyan ses dalgasının miktarını değiştirmez. Yüzey düzgün ve pürüzsüz ise yansıma düzgün olacağı için ses dalgaları aynı doğrultuya gönderilir ve o doğrultuda ses şiddeti artar ve ses daha net duyulur. Yüzey pürüzlü ise yansıma dağınık olacağı için ses dalgaları farklı doğrultulara gönderilir ve (bir doğrultudaki örneğin kulak doğrultusundaki) ses şiddeti azalır.
(Yansıtıcı yüzey olarak düzgün ve pürüzsüz yüzey kullanıldığında sesin daha net duyulmasının nedeni, sesin o yüzeyde düzgün yansımaya uğramasıdır).
NOT :
1- Metrodaki trenin sesinin uzaktan duyulması sesin yansıması ile ilgilidir. Trenin sesi trenden daha hızlıdır ve trenin sesi metronun duvarlarından yansımıştır.
2- Sınıfta iken koridordaki ses dalgaları havada ilerlerken koridorun duvarlarına çarpar. Bu ses dalgalarının bir kısmı duvara girer ve onun içinde yol alır. Duvarda ilerleyen ses, duvardan çıkar ve tekrar sınıftaki havada ilerleyerek kulağa gelir. Duvar sesin bir kısmını soğurduğu için sesin şiddeti sınıf içerisinde azalır.
3- Koridorda bağıran bir kişinin sesinin hem kendisi doğrudan hem de duvarlarda yansıması yayılır.
4- Boş odada çıkarılan ses şiddetlenmiş olarak duyulur. Şiddetli duyulan sesler, odaya eşya yerleştirildiğinde aynı şiddetle duyulmaz. Çünkü boş odada ses dalgalarının bir kısmı odanın duvarlarına çarpar ve tekrar odanın içindeki havada yansır. Bu yansıma tıpkı bir lastik topun duvara çarpıp geri dönmesi gibidir.
5- Yansıma olayında kullanılan yansıtıcı yüzey konumu değiştirilerek;
• Ses istenilen yöne yönlendirilebilir.
• Sesin daha uzaktan duyulması sağlanabilir.
• Sesin yansıma yönü değiştirilince duyulma mesafesi değiştirilir.
6- Banyo gibi bölümlerde yansıtma özelliği fazla olan malzemeler kullanıldığı için ses daha fazla yansır.
7- Spor salonlarında ses yansıması fazla olur. Salondaki sert ve düz yüzey ses enerjisinin büyük bir kısmını yansıtır.
8- Ses 340 m/sn hızla yayılır. Bir binanın önünde oluşan sesin binanın arkasında duyulmasının nedeni, sesin yan binalardan yansımasıdır.
9- Sesin yayılma özelliğinden yararlanılarak okyanusların derinliği ölçülebilir.
10- Tahta, üzerine düşen ses dalgalarının tamamına yakınını yansıtabilme özelliğine sahiptir.
b) Sesin Soğrulması :
Ses kaynağından çıkan ses dalgalarının, çarptığı yüzey tarafından tutulmasına soğurulma denir.
Maddelerin sesi soğurma özellikleri farklıdır. Sert ve düzgün yüzeyli katı cisimlerin sesi soğurma özelliği olmayıp bu cisimler sesi yansıtırlar. Yumuşak ve pürüzlü yüzeyler sesi daha fazla soğurabilirler.
Ses kaynağından çıkan ses dalgaları bir engele çarptığında bir kısmı soğrulduğu için yüzeyin diğer tarafına iletilen ses dalgalarının şiddeti azalır.
Ses Nasıl Yayılır?
|
Ses bir enerji türüdür ve dalgalar halinde yayılır. Ses dalgalarının yayılabilmesi için ses dalgalarının kaynağından çıktığı ortamda taneciklerin olması gerekir. Bu nedenle ses dalgaları katı, sıvı ve gaz gibi maddelerde yani maddesel ortamlarda yayılabilir. Boşlukta, maddesel ortam yani tanecikler olmadığı için ses kaynağının titreşim sonucu yaydığı titreşim enerjisi taşınamaz ve ses boşlukta yayılmaz.
Ses dalgaları su dalgalarına benzer fakat su dalgaları gibi görünen dairesel dalgalar şeklinde değil, görünmeyen küresel dalgalar şeklinde yayılır.
Ses dalgaları, ortamdaki taneciklerin kendilerinin değil, taneciklerin titreşim enerjilerinin taşınması sonucu oluşur. Ses kaynağından çıkan ses dalgaları, yayıldığı ortamdaki maddenin taneciklerini titreştirir. Titreşen tanecik etrafındaki diğer tanecikleri titreştirir ve bu nedenle ses bir tanecikten diğerine yayılır.
Cisimlerin titreşmesi ile meydana gelen sesin kulağımıza kadar gelebilmesi için ses kaynağı ile kulağımız arasında katı – sıvı – gaz gibi esnek bir ortamın bulunması gerekir.
NOT :
1- Çevremizde ses çıkaran sayısız varlık vardır. İnsanlar, hayvanlar, taşıtlar, müzik aletleri, şelale, rüzgâr, yağmur ses çıkaran varlıklardandır.
2- İnsanların birbirleriyle iletişim kurmaları, duygu ve düşüncelerini aktarabilmeleri için konuşmaları gerekir. Konuşmanın temel öğesi sestir ve insan sesi de titreşim sonucu oluşur.
3- Güneş’in yaydığı ışık Dünya’ya ulaştığı halde Güneş’te oluşan patlamaların sesi duyulamaz. Bunun nedeni sesin yayılması için maddesel ortam gereklidir. Uzay boşluğunda maddesel ortam olmadığı için Güneş’te oluşan patlamalar duyulamaz.
4- Saat, hava dolu fanusta iken çalarsa sesi duyulabilir. Fakat havası tamamen boşaltılmış fanusta çalarsa sesi duyulamaz. Bunun nedeni, sesin boşlukta yayılamaması ve sesin yayılabilmesi için maddeye ihtiyaç duymasıdır.
5- Sesin Yayılmasına Örnekler : • Sesin yayılması yan yana dizili madeni paralara benzetilebilir. Baştaki paraya kuvvet uygulanınca bu paranın enerjisi sırasıyla diğer paralar tarafından en sondaki paraya iletilir.
• İki pet bardak ve bunları birbirine bağlayan iple sesin yayılması sağlanabilir.
▪ Ses bu olayda katı ve gaz halindeki maddelerde yayılmıştır.
▪ Ses, 1. kişinin ağzından çıkar ve hava tarafından 1. pet bardağa ulaşır.
▪ Ses, 1. pet bardaktan ipe ve ipten de ikinci pet bardağa ulaşır.
▪ 2. pet bardaktan havaya yayılır ve 2. kişiye ulaşır.
• Bir yüzücünün su altında çıkardığı ses, su altındaki diğer kişiler tarafından duyulabilir.
• Diyapazona lastik tokmağı ile vurulunca, tokmağın enerjisi diyapazona aktarılır. Diyapazonun titreşen kolu, kendisine değen hava moleküllerini titreştirir. Bu hava molekülleri titreşirken (ileri – geri hareket ederken) etrafındaki diğer hava moleküllerini de titreştirir ve havada görünmez bir dalga hareketi oluşur.
• Bir hoparlörden ses yayılırken hoparlördeki kağıt (koni) ileri – geri titreşir. Bu kağıt ileri (dışa) doğru hareket ettiğinde önündeki hava moleküllerini iterek sıkıştırır. Hoparlördeki kağıt geriye (içeri) doğru hareket ettiğinde önündeki hava moleküllerinin arasını açar. Bu şekilde sürekli sıkışan ve ayrılan hava molekülleri ses dalgalarını oluşturur.
• Kırıcı ile delme işlemi yapılırken kırıcının ucunun titreşmesi ile oluşan ses, hava tanecikleri sayesinde dalgalar halinde yayılır.
Ses Dalgasının Özellikleri
|
Esnek bir ortamda oluşturulan şekil değişikliğinin veya sarsıntı hareketinin, oluştuğu noktadan başka bir noktaya (etrafına) yayılmasınadalga hareketi denir.
Ses kaynağından çıkan titreşim enerjisinin oluşturduğu sarsıntıya, şekil değişikliğine ses dalgası denir. Seste dalgalar halinde yayılabilen bir enerji türüdür.
Bir cismin sabit bir nokta etrafında yaptığı ileri – geri gidip gelme hareketine titreşim hareketi denir. Ses kaynakları aldığı çeşitli enerjiler sayesinde titreşim hareketi yapar ve sahip olduğu enerjiyi bulunduğu ortamdaki taneciklere aktararak taneciklerin kinetik enerji kazanmasını sağlar. Kinetik enerji kazanan tanecikler etrafındaki diğer taneciklere çarparak diğer tanecikleri de titreştirir. Sesin yayıldığı ortamdaki taneciklerin titreşim enerjilerini birbirlerine aktarması sonucu ses dalgaları oluşur ve ses dalgaları kinetik enerjinin taşınmasını sağlar.
Ses dalgaları su dalgalarına benzer fakat su dalgaları gibi görünen dairesel dalgalar şeklinde değil, görünmeyen küresel dalgalar şeklinde yayılır. (Tirübündeki seyircilerin dalga hareketine benzer).
Ses, ses kaynaklarının titreşim hareketi sonucu oluşur ve ses dalgaları halinde yayılır. Ses dalgalarının frekans, genlik ve periyot gibi özellikleri vardır.
a) Ses Dalgalarının Tepe Noktası (Dalga Tepesi) :
Ses enerjisini ileten taneciklerin sık olduğu (taneciklerin diğer taneciklere enerjilerini aktardığı) bölgeye ses dalgasının tepe noktası veya dalga tepesi denir.
b) Ses Dalgalarının Çukur Noktası (Dalga Çukuru) :
Ses enerjisini ileten taneciklerin seyrek olduğu (enerjiyi aktaran taneciklerin bulunduğu) bölgeye ses dalgasının çukur noktası veya dalga çukuru denir.
c) Ses Dalgalarının Genliği :
Bir dalga tepesi ile dalga çukuru arasındaki uzaklığın yarısına genlik denir.
d) Ses Dalgalarının Frekansı :
Ses kaynağı tarafından 1 saniyede üretilen dalga sayısına veya bir noktadan 1 saniyede geçen dalga sayısına frekans denir.
Frekans dalga sayısı ile doğru orantılıdır ve ses kaynağından bir saniyede üretilen dalga sayısı ne kadar fazla ise sesin frekansı o kadar büyük, dalga sayısı ne kadar az ise sesin frekansı o kadar küçük olur.
e) Ses Dalgalarının Periyodu :
Bir tam dalganın üretilmesi için geçen süreye periyot denir. Periyot, ardışık iki tepe veya iki çukurun oluşması için geçen süredir.
Bazı Sorular
1- Eşya olmayan bir odada ses neden yankılanır?
2- Gün içinde karşılaşılan gürültülü ortamlara neler örnek verilebilir?
3- Gürültüden nasıl korunulur?
4- Stetoskop denilen aletle iç organların sesi nasıl duyulur?
5- Ses herhangi bir ortamda nasıl yayılır?
6- Sesin soğurulması nedir?
7- Ses bir maddeye çarptığında ne olur?
8- Bir orkestradaki müzik aletlerinden hangileri vurmalı, hangileri üflemeli, hangileri tellidir?
9- Müzisyenler, müzik aletlerinden farklı sesler çıkarmak için neler yaparlar?
10- Ses hızı ne kadardır?
11- Ses her ortamda aynı hızla mı yayılır?
12- Seslerin duyulup duyulmadığı veya bir aracın gürültülü çalışıp çalışmadığı nasıl anlaşılır?
13- Ses dalgalarının şiddetini belirleyen nedir?
14- Ses kaynağından uzaklaşıldıkça ses niçin daha zor duyulur?
15- İnsanların, hayvanların, uçakların sesleri neden birbirinden farklıdır?
Yatay doğrultudaki yayın yaptığı salınım hareketinin özellikleri
|
▪ Başlangıç Noktası : A noktası
▪ Denge Noktası : O noktası
▪ Genlik : AO veya BO arasındaki uzaklık (x)
▪ Bir Salınım : A’dan başlayıp, O ve B’den geçip tekrar A’ya gelmesi
▪ Periyot : A’dan başlayıp tekrar A’ya gelme süresi
▪ Frekans : 1 sn’de yaptığı salınım sayısı
Salınım Hareketi ve Özellikleri
|
Belirli bir sürede bir hareketin tekrarlanmasına salınım hareketi (basit harmonik hareket) denir. (Bir cismin yaptığı gidip gelme hareketine salınım hareketi veya basit harmonik hareket denir).
Bir ipe bağlanarak asılan cismin sallanma hareketi, yatay düzlemdeki yayın ucuna bağlanan cismin çekilmesi ya da itilmesi sonucu yaptığı hareket, düşey düzlemde bir noktaya asılan yayın ucundaki cismin çekilmesi ya da itilmesi sonucu yaptığı hareket salınım hareketidir (basit harmonik harekettir). Salınım hareketleri, bir çeşit titreşim hareketidir.
a) Denge Noktası :
Salınım hareketi yapabilen bir cismin hareketsiz kalabildiği konuma denge noktası denir. (Kinetik enerjisinin sıfır olduğu konuma denge noktası denir).
b) Genlik :
Salınım hareketi yapan bir cismin denge noktasından itibaren bir yönde ulaşabildiği en büyük uzaklığa genlik denir.
c) Frekans :
Salınım hareketi yapan bir cismin 1 saniyede yaptığı salınım sayısına (sıklığına) frekans denir.
d) Periyot :
Bir tam salınım hareketinin sapılabilmesi için geçen süreye periyot denir.
▪ Başlangıç Noktası : A noktası
▪ Denge Noktası : O noktası
▪ Genlik : AO veya BO arasındaki uzaklık
▪ Bir Salınım : A’dan başlayıp, O ve B’den geçip tekrar A’ya gelmesi
▪ Periyot : A’dan başlayıp tekrar A’ya gelme süresi
▪ Frekans : 1 sn’de yaptığı salınım sayısı
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder